نگاه امیرحسین حریری به بخش سمینارهای جشنواره آیینی و سنتی
ارتباط با پژوهشگرانی چون شکنر و کارلسن، تعامل فرهنگی ما با جهان را گسترش می‌دهد
امیرحسین حریری 2
امیرحسین حریری 3
امیرحسین حریری، عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای زیبا، با اشاره به اینکه پژوهش‌های بینافرهنگی افرادی چون شکنر و کارلسن در حال حاضر جزو منابع مطالعاتی دانشجویان در دانشگاه‌هاست، ارتباط مستمر و دوسویه بین پژوهشگران ایرانی و خارجی، خصوصا در زمینه‌های مربوط به نمایش‌های آیینی و سنتی را مایه معرفی و تبیین بیشتر و بهتر فرهنگ کشورمان در جهان می‌داند.
نگار امیری: پژوهش، یکی از اصولی‌ترین و مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در زمینه تولید آثار نظری و عملی در تمامی رشتههای هنری به‌ویژه تئاتر است.
در این راستا، ستاد اجرایی بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی، بخش سمینارهای علمی و پژوهشی را به دبیری نرگس یزدی، با ارائه حضوری مقاله‌‌‌های پژوهشگران ایرانی و شرکت استادان بزرگی چون ریچارد شکنر، ماروین کارلسن، بهارات گویت و.... از دیگر کشورها در وبینارها به میزبانی شهر تبریز برگزار کرد.
به همین مناسبت، گفت‌وگویی با امیرحسین حریری، عضو هیئت علمی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران انجام دادیم و از او درباره نقش پژوهش در جریان عمومی تئاتر کشور و جشنواره‌هایی چون نمایش‌های آیینی و سنتی پرسیدیم که می‌خوانید.
پژوهش تا چه میزان برای اجرا و برگزاری فعالیت‌های هنری به ویژه جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی ضروری است؟
طبعا نمی‌توان میزان و مرز دقیقی برای ضرورت پژوهش در این زمینه تعیین کرد. چراکه پژوهش و حوزه مطالعات نظری همبسته مستقیم و الزامی در پیاده‌سازی سیاست‌گذاری‌های راهبردی و اجرایی-محتوایی هر جشنواره‌ای است. به تعبیر دقیق‌تر، هر جشنواره فرهنگی و هنری به مثابه یک سامانه فکری-فرهنگی، پیشاپیش ملزم است که به درک عمیق و دقیقی از حدود عملکردش برسد و واضح است که این درک تاریخمند، جز با مطالعات نظام‌مند پیشینی حاصل نمی‌شود.
در مورد جشنواره آیینی و سنتی که با پیشینه و قدمت قابل توجهی برگزار می‌شود، مسئله نظرورزی حتی بیش از دیگر رخدادهای مشابه دیگر، واجب به نظر می‌آید. زیرا دریافت عمومی از نمایش‌های آیینی و سنتی، نوعی از هنر نمایشی موزه‌ای و ناکارآمد است و طبیعتا بعضی از افراد و نمایش‌ها نیز با جلوه‌نمایی‌های کلیشه‌ای و خام‌طبعانه به این نگرش دامن می‌زنند. لذا در چنین ساحتی، بازنگری و تدقیق تئوریک در امکانات قابل تعمیم سنت و آیین در تئاتر امروزین، زمینه بسیار جذاب و مهمی برای پژوهش است.
به نظر شما برای بهبود و ارتقای کیفی بخش پژوهش جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در سال‌های آینده چه باید کرد؟
باید بپذیریم که مقوله پژوهش در هنر امروز به سمت نتایج کاربردی سوق پیدا کرده است. لذا متمرکزشدن بر محورهای تئوریکی که ماحصل آن حتی‌الامکان به‌صورت کاربردی و عینی در تولیدات نمایشی متجلی شود، می‌تواند باعث ارتقاء و تعالی دو سویه اندیشه و عمل شود. بنابراین ضروری است کارگروه‌های پژوهشی هر جشنواره مدت‌ها قبل از برگزاری رویداد تشکیل و در قالب یک چشم‌انداز هدفمند برنامه‌ای را تدوین کنند که نتایج حاصله در اختیار آفرینشگران قرار گیرد تا براساس آن تولیدات جشنواره شکل گیرد. این نکته از آن جهت مهم است که پژوهش و تولید را در یک راستا قرار می‌دهد و از شکل تشریفاتی بودن بخش پژوهش در جشنواره‌ها می‌کاهد.
یکی از کارکردهای دانشگاه، پرورش پژوهشگر است اما دانشجویان ما بیشتر به بحث تولید توجه دارند تا پژوهش. به نظر شما دلایل کم‌توجهی به امر پژوهش در حوزه آکادمیک چیست؟
اتفاقا در حال حاضر با نظر شما موافق نیستم. چرا که در یک دهه گذشته در اکثر دانشگاه‌های تخصصی سطح یک کشور، شاهد برجسته بودن امر پژوهش نسبت به تولید مهارت هستیم که البته این موضوع به ساختار سازمانی و آموزشی دانشگاه‌ها برمی‌گردد. اما اینکه این رویکرد غالب منجر نتایج کاربردی پژوهشی می‌شود یا خیر، جای تامل و آسیب‌شناسی جدی دارد. اما آنچه که به نظر من مشهود است، فاصله گرفتن دانشگاه از آموزش‌ها و پژوهش‌های مهارت‌محور است. نکته‌ای که علیرغم استعداد و انگیزه دانشجویان، خود را در کیفیت فنی بعضی از تولیدات دانشجویی و آکادمیک نشان می‌دهد.
بسیاری از کشورها، آیین‌های نمایشی خود را در یونسکو ثبت کرده‌اند، اما تنها آیین ثبت شده ایران، تعزیه است. با توجه به اینکه ثبت آیین نیازمند پرونده پژوهشی است در این زمینه چه اقداماتی باید انجام داد؟
این چنین پروژه‌هایی نیازمند پشتیبانی و حمایت مستقیم دولت از نهادهای متولی و پژوهشگران این عرصه است. از نظر مصالح پژوهشی و افراد متخصص در این زمینه غنی هستیم. اما شوربختانه حمایت‌های مدون و هدفمندی از جانب مسئولان صورت نگرفته و به نظر می‌رسد در اولویت فرهنگی‌شان هم نیست.
موجب تاسف است ایران با این غنای فرهنگی بالا و والا، موطن ما باشد و ما از داشته‌هامان غافل باشیم و در معرفی آن هم به نسل جوان خودمان و هم به دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، به شدت کاهلی کنیم. به هر جای این سرزمین نگاه کنیم، سرشار از آیین‌های دراماتیک و یا درام‌های آیینی است که بسیاری از کشورها، حسرت داشتن حتی یکی‌شان را دارند و ما با بی‌توجهی، زمینه فراموشی و بعضا مصادره آن‌ها توسط دیگران را فراهم می‌کنیم. البته موانع، مشکلات و غرض‌ورزی‌های عامدانه در فرآیند ثبت میراث‌های فرهنگی و آیینی قابل کتمان نیست، اما بدون شک بخشی از رسالت فرهنگی و هنری ما بر تثبیت و تبیین این میراث گرانبها در مجامع جهانی است که این مهم با در اولویت قرار گرفتن آن در سیاست‌گذاری فرهنگی محقق خواهد شد.
امسال در بخش سمینار علمی و پژوهشی بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی، شاهد ارتباط و حضور استادانی چون ریچارد شکنر، بهارات گویت، ماروین کارلسن و ... بودیم. بهره‌گیری از تجربیات این پژوهشگران سرشناس در جشنواره آیینی و سنتی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پرداختن به آیین‌ها و نمایش‌های سنتی ایران از سوی نظریه‌پردازان و آفرینشگران جهان مسبوق به سابقه است. در گذشته نیز افرادی چون چلکوفسکی، بروک و منوشکین به آیین‌های نمایشی در ایران، توجهی ویژه داشته‌اند؛ اما گستردگی و تنوع و غنای فرهنگی ایران همواره بستر مناسبی برای نگاه اگزوتیستی پژوهشگران غربی بوده است. بنابراین ارتباط مستمر و دوسویه بین پژوهشگران شرق و غرب، خصوصا در زمینه‌های مربوط به آیین‌ها و درام سنتی بدون شک بر ثبت، بسط و توسعه و تبیین آن در جهان بینافرهنگی امروز کمک‌کننده خواهد بود.
پژوهش‌های بینافرهنگی افرادی چون شکنر و کارلسن در حال حاضر جزو منابع مطالعاتی دانشجویان ما در دانشگاه‌هاست. طبیعی است که حضور این افراد شاخص در رویدادهای فرهنگی و هنری و ارتباط مستقیم‌شان با پژوهشگران ما باعث دریافت بهتر نظریات و در عین حال تعاملات سازنده فرهنگی خواهد بود.