احمد جولایی: دنبالِ تلفیق محتواهای نو با ساختار نمایش‌های ایرانی هستیم

به گزارش روابط عمومی اداره کل هنرهای نمایشی، بیست دوره از برگزاری جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی که از سال 1368 به دبیری داوود فتحعلی‌بیگی آغاز به کار کرد، می‌گذرد. این رویداد هنری که از دهه هشتاد به‌صورت دوسالانه برگزار می‌شود، از ششم تا یازدهم مهر امسال، به دبیری احمد جولایی، بیست‌ویکمین دوره خود را پشت سر خواهد گذاشت.

احمد جولایی، دبیر بیست‌ویکمین دوره جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی، درباره بخش‌های مختلف این رویداد هنری توضیح می‌دهد: «بخش اول بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی به نمایش‌های ایرانی اختصاص دارد؛ نمایش‌هایی که از تفکر و فرهنگ ایرانی ریشه گرفته‌اند و روح لطافت و شادی‌آوری را با خود به همراه دارند.»

او ادامه می‌دهد: «هر ساختار نمایشی، دارای جوهره، درونمایه و ریختار مخصوص به خود است. در ریختار نمایش‌های شادی‌آور ایرانی، به این‌که جوهره نمایش تا چه میزان می‌تواند به تاریخ و ماهیت ایرانی اشاره کند و به داستان‌های تغزلی، عرفانی، حماسی و امروزی این مرزوبوم بپردازد، توجه خواهد شد.»

دبیر بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی با اشاره به این‌که انتخاب ساختار و محتوا در بخش آزاد برعهده خود هنرمندان است، می‌گوید: «هنرمندان در بخش آزاد می‌توانند براساس نظر و سلیقه شخصی خود، بنا به ساختار نمایش‌های آیینی و سنتی و محتواهای مرتبط، به اجرا بپردازند.»

آزادی عمل هنرمندان در استفاده از انواع عروسک

جولایی درباره بخش نمایش‌های عروسکی جشنواره توضیح می‌دهد: «در این بخش، به شکل‌های مختلف عروسک از جمله عروسک‌های دو بعدی (سایه) یا سه بعدی و عروسک‌های غول پیکر توجه داریم و استفاده از انواع عروسک‌های شناخته شده برای انتقال مفهوم آزاد است.»

این مدرس تئاتر می‌افزاید: «استفاده از واژه عروسک در آثار بزرگان ادب و فرهنگ ما بسیار دیده می‌شود؛ همچون خیام که مشخصا به واژه «لعبت» یا همان عروسک توجه دارد. عروسک‌هایی بومی، محلی و سایر عروسک‌های امروزی می‌توانند در این بخش حضور پیدا کنند.»

میزبانی از مجالس غریب تعزیه

او در واکنش به این پرسش که «در بخش شبیه‌خوانی، چه مجالسی از تعزیه‌ اجرا خواهد شد»، پاسخ می‌دهد: «میزبان آثاری فراتر از موضوع عاشورا خواهیم بود. در واقع، امسال به تعزیه نگاه ویژه‌تری توجه خواهد شد. پرداختن به مجالس غریب، مجالس کم‌تر شناخته شده و کم‌تر اجرا شده با موضوعات دینی، غیردینی و امروزی در بخش شبیه‌خوانی بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی اهمیت بالایی دارند.»

پرداختن به مجالس غریب و کم‌تر شناخته شده را در بخش شبیه‌خوانی اولویت قرار داده‌ایم

دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی ادامه می‌دهد: «از آن‌جا که تمام ادیان الهی، یک دین واحد هستند، از پرداختن به داستان زندگی بزرگان ادیان الهی و  پیامبرانی چون حضرت موسی (ع) و حضرت عیسی (ع) استقبال خواهیم کرد. همچنین تعزیه‌هایی با محوریت شهدای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت اسلامی ازجمله نمونه‌های خوبی است که می‌توان در این بخش از جشنواره به آن‌ها پرداخت.»

جایگاه ویژه هنرهای فردی در جشنواره

جولایی با بیان این‌که در بخش هنرهای فردی به فرم‌های نمایشی ایرانی که از خصیصه‌ای مثل حافظه خوب، روانشناسی مخاطب و همچنین تسلط بر بدن و بیان بهره‌مند باشند، توجه شده است، می‌افزاید: «هنرهای فردی روایتی است که تبدیل به نوعی نمایش می‌شود و یا بهتر است بگوییم نمایشی که توامان با روایت خواهد بود. در هنرهای فردی، مجری و اجراگر همراه با موسیقی کلام و ساز به اجرای نوعی نمایش مشغول خواهد شد.»

او در توضیح بیشتر می‌گوید: «در بخش هنرهای فردی علاوه بر تجلیل از استادان و صاحبان فن، سعی داریم تا به آموزش جوانان بپردازیم تا از تجربیات بزرگان بهره‌مند شوند. قطعا در برابر ریزش پیشکسوتان به علل مختلفی چون کهولت سن، بیماری، درگذشت و نبود امکان ادامه همکاری که چاره و گریزی از آن نیست، باید شاهد رویش استعداد جوانان باشیم.»

در بخش هنرهای فردی علاوه بر تجلیل از استادان، تلاش می‌کنیم تا جوانان از تجربیات بزرگان بهره‌مند شوند

این پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه می‌دهد: «محتواهای بخش‌های فردی نیز می‌تواند جدید و مرتبط با مسائل و شرایط روز باشد. کارآوا، نقالی، معرکه، ترفندهایی چون (بندبازی) و بازی‌هایی چون (ترنا بازی) همگی جزو این بخش محسوب می‌شوند.»

جولایی درباره بخش کارآواها توضیح می‌دهد: «کار آواها، نغمه‌ها، نواها و قطعات موسیقایی و آهنگینی هستند که رنجبرانی چون قالیبافان، کشاورزان، صیادان و.... در هنگام انجام کار بیان می‌کنند. این آواها بخشی از زندگی نمایشی ما ایرانیان است.»

حذف بخش نقالی کودکان و نوجوانان 

این مدرس و پژوهشگر تئاتر در واکنش به «چرایی حذف بخش نقالی کودکان و نوجوانان در این دوره از جشنواره»، پاسخ می‌دهد: «حذف این بخش از جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی به نیت نادیده گرفتن جوانان نبوده است، بلکه برای پرداخت بهتر به بخش کودک در جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان منتقل شده است. قطعا رقابت و کارشناسی نقالی کودکان و نوجوانان در جشنواره‌ای که مختص به این گروه سنی است، بهتر انجام خواهد شد چراکه برقراری تعادل بین یک نقال 60 ساله با یک جوان 15 ساله در جشنواره آیینی و سنتی، کاری سخت است.»

تمرکز بر فرم نمایش‌های شرقی در بخش بین‌الملل

جولایی در توضیح رویکرد اجراها در بخش بین‌الملل، به توجه بر فرم نمایش‌های شرقی اشاره می‌کند و همچنین در رابطه با برگزاری بخش سمینارهای بین‌المللی جشنواره می‌گوید: «جزئیات مربوط به فرم، ساختار و موضوعات سمینارهای بین‌المللی به‌زودی اعلام خواهد شد. اما در کل سمینارهای بین‌المللی با حضور پژوهشگرن داخلی و خارجی با محوریت ویژگی‌های نمایش آیینی و سنتی در کشورهای مختلف و تطبیق آیین‌های یک کشور با کشوری دیگر صورت خواهد گرفت.»

در برپایی سمینارهای جشنواره، به ارزیابی و چگونگی نسبت سنت، آیین و تکنولوژی با یکدیگر تمرکز خواهیم کرد

او ادامه می‌دهد: «در دوره نهم از برپایی سمینارها تلاش می‌شود به ارزیابی و چگونگی نسبت سنت، آیین و تکنولوژی با یکدیگر و تمرکز بر دیدگاه‌های نظریه‌پردازان نمایش‌های آیینی پرداخته شود. علاوه بر این تا حد امکان تلاش می‌کنیم به پرسش‌هایی نظیر آینده آیین و سنت و چگونگی زیست آن‌ها در کنار تکنولوژی پاسخ داده شود.»  

رقابت در بخش نمایشنامه‌نویسی

دبیر بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی، درباره بخش نمایشنامه‌نویسی این رویداد توضیح می‌دهد: «نمایشنامه‌نویسی از معدود بخش‌های رقابتی جشنواره به شمار می‌آید که در سطح اول، دوم و سوم رتبه‌بندی خواهد شد. داوری این بخش، با توجه به جوهره نمایش‌های ایرانی در فرم‌های مختلف از روحوضی، سیاه‌بازی، نمایش‌های عروسکی و ... انجام خواهد شد..»

نمایشگاه جنبی مرتبط با فعالیت‌های وابسته به هنرهای نمایشی، همچون ساخت جنگ‌افزارهای تعزیه (ساختن نیزه، کلاه‌خود و ...) از دیگر بخش‌هایی است که جولایی از برپایی آن خبر می‌دهد.

استفاده از ظرفیت‌های رادیو و تلویزیون

این نویسنده در واکنش به این‌ پرسش «که آیا جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در فرآیند برگزاری با رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون تعامل خواهد داشت یا نه»، توضیح می‌دهد: «همراهی با رسانه‌ها به به‌ویژه رادیو و تلویزیون در امر اطلاع‌رسانی و انتقال پیام جشنواره‌ها بسیار ارزشمند است. به طور مثال رادیو علاوه بر امکان پوشش خبری و اطلاع‌رسانی ظرفیت ویژه‌ای برای تولید نمایش رادیویی داراست که این موضوع غیرقابل چشم‌پوشی است. نمایش‌های رادیویی در کنار نمایش‌های صحنه‌ای، تله‌تئاتر و ...  اهمیت بالایی دارند.»

احمد جولایی در همین رابطه تاکید می‌کند: «قطعا در صورت امکان و صلاحدید مسئولان امر، استفاده از ظرفیت‌های رادیو و تلویزیون از نگاه‌مان دور نیست. به‌ویژه که بخش نمایش رادیویی می‌تواند در قالب رقابتی اجرا شود و جزئیات آن نیز اطلاع‌رسانی خواهد شد.»

بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی از ششم تا یازدهم مهر 1402  به صورت متمرکز و غیر متمرکز در تهران و برخی استان‌های کشور میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.

مهلت ثبت نام متقاضیان در بخش‌هایی از این رویداد بزرگ بین‌المللی همچنان ادامه دارد و علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به سایت جشنواره (https://irtf.theater.ir/) به‌منظور ثبت‌نام و بارگذاری اطلاعات خود اقدام کنند.

گفت‌وگو از نگار امیری